czwartek, 28 grudnia 2017

SAT

Korzystając z zimowego zastoju prac na winnicy postanowiłem troszkę przybliżyć wam uprawę winorośli poprzez kilka wpisów. Na pierwszy ogień poszedł SAT czyli wskaźnik od poznania którego powinno się zacząć przymiarki do uprawy :).

Co to jest SAT ?

SAT („Suma Aktywnych Temperatur”) - jest to wskaźnik przydatny w doborze odmian winorośli stosowany często w Polsce i krajach Europy wschodniej. Określa on ilość ciepła w okresie wegetacyjnym winorośli. Wartość SAT można odnosić zarówno do siedliska jak i do poszczególnych odmian winorośli. Generalnie, jeśli wiemy jaki SAT ma nasze siedlisko, tak możemy dobrać odmiany by miały szansę dojrzeć. Innym podobnym wskaźnikiem jest GDD („Growing Degree Days”), stosowany częściej w krajach Europy Zachodniej i USA (oblicza się go na podstawie średnich temperatur miesięcznych ).

Jak wyznaczyć SAT naszej winnicy?

Generalnie SAT można sobie wyliczyć. Potrzeba nam jednak do tego dane pomiarowe temperatur. Te z kolei można samemu zgromadzić przy pomocy rejestratorów temperatury, lub pozyskać z najbliższej stacji meteorologicznej.
Wskaźnik SAT określa sumę wszystkich średnich dobowych temperatur powietrza wynoszących ponad 10°C (wegetacja winorośli rozpoczyna się od 8ºC więc jako granicę zliczania przyjęto 10ºC), zmierzonych w okresie wegetatywnym winorośli (w naszym regionie jest to od przełomu marzec/kwiecień do końca października, lub do przymrozku poniżej -3ºC):
Σ (Tmax + Tmin)/2, dla (Tmax + Tmin)/2 ≥ 10°C

Do wyliczeń można użyć arkusza Excel lub skorzystać z gotowego programu, który można otrzymać od kolegów winoogrodników z forum http://www.winogrona.org/forum/

Jak się mierzy i wylicza się SAT ?

Dla swojej lokalizacji wyliczam SAT na podstawie pomiarów prowadzonych co godzinę na wysokości 1,5m przy północnej, osłoniętej od promieni słonecznych ścianie. Po kilku latach pomiarów mogę stwierdzić, że realny SAT w mojej lokalizacji to ponad 3000. Jest to bardzo wysoka wartość wskazująca, że nawet jedne z najpóźniejszych odmian mają szansę tu dojrzeć.

Poniżej wyniki moich obliczeń. Jak zobaczycie w pierwszych latach pomiarów SAT był bardzo wysoki a potem spadł. Nie stało się tak oczywiście ze względu na oziębienie klimatu w mojej okolicy ale z uwagi na udoskonalenie metod pomiarowych dających bardziej obiektywne wyniki. Obecnie uzyskane wartości uważam za w pełni wiarygodne.


20132014201520162017201820192020
marzec 11,25133,25109,2546,2557,7545,0047,3045,25
kwiecień 319,00302,50195,00204,75114,00417,00227,70198,00
maj 538,50512,25438,25450,50455,25541,25360,50318,00
czerwiec 631,75565,00551,00589,50599,00576,50683,45586,90
lipiec 706,50726,50656,00621,00619,00647,50588,00616,25
sierpień 696,50637,00699,50559,00609,75646,75608,75647,75
wrzesień 414,00530,75454,00443,75439,25447,80418,75453,00
październik 306,50311,5091,25146,50226,75253,50297,00206,75
SUMA:
3624,003718,753194,253067,253120,753575,303228,453071,90



20212022202320242025202620272028
marzec37,000,00145,50-----
kwiecień93,00114,50150,75-----
maj417,65485,00334,60-----
czerwiec587,50595,25481,90-----
lipiec666,00619,00632,00-----
sierpień519,75538,20644,75-----
wrzesień394,25411,95543,65-----
październik155,00267,00344,85-----
SUMA:
2867,153030,903278,000000,000000,000000,000000,000000,00


Jak każda metoda pomiarowa jest to tylko przybliżenie matematyczne nie odzwierciedlające faktycznego stanu wegetacji roślin. By to uwzględnić w wynikach wprowadzono tzw. "kryterium dekady" wprowadzające do wartości wyliczonego SAT poprawkę na rozwój roślin i jeśli przez dekadę (10 dni) poprzedzającą pomiar temperatura ogranicza rozwój rośli wyniki takie są odrzucane. Zmienia to wartość wyliczoną dla pierwszych i końcowych miesięcy pomiarów. Jest ona zawsze nieco niższa ale i bardziej obiektywna.
Poniżej wyniki moich obliczeń uwzględniające kryterium dekady.


20132014201520162017201820192020
marzec 0,0081,000,000,000,000,000,000,00
kwiecień 244,50251,25136,75157,2574,00388,25101,5070,50
maj 538,50512,25438,25410,75402,50541,25360,50318,00
czerwiec 631,75565,00551,00589,50599,00576,50683,45586,90
lipiec 706,50726,50656,00621,00619,00647,50588,00616,25
sierpień 696,50637,00699,50559,00609,75646,75605,75647,75
wrzesień 414,00530,75454,00443,75439,25447,80418,75453,00
październik 242,25311,5061,0089,75226,75199,25219,75158,65
SUMA:
3474,003615,252996,502871,002970,253447,302977,702850,65



20212022202320242025202620272028
marzec0,000,0056,00-----
kwiecień0,000,0094,25-----
maj381,90485,00267,40-----
czerwiec587,50592,25481,90-----
lipiec666,00619,00632,00-----
sierpień519,75538,20644,75-----
wrzesień394,25411,95543,65-----
październik80,50257,00344,85-----
SUMA:
2626,902906,403064,800000,000000,000000,000000,000000,00

A przez lata wygląda to tak jak na wykresie poniżej:



Co jeśli nie mam możliwości zmierzyć SAT?

Nic nie szkodzi. SAT poszczególnych regionów kraju już pomierzyło i wyliczyło wielu fachowców a ich wyniki są dostępne w intrenecie. 
Generalnie na terenie Polski warunki uprawy przedstawiają się jak pokazuje rysunek poniżej.
Rys. Potencjalne obszary uprawy winorośli w Polsce ze względu na warunki termiczne.
(IA 
- bardzo sprzyjające, I- sprzyjające, II- średnio sprzyjające, III - słabo sprzyjające, IV - niesprzyjające, V - bardzo niesprzyjające), źródło "Thermal Conditions for Viticulture in Poland"

Rozwinięcie wartości SAT dla poszczególnych obszarów przedstawionych na mapce zostało zestawione się w tabeli poniżej.
Tabela. Charakterystyka termiczna zidentyfikowanych obszarów uprawy winorośli w Polsce, źródło "Thermal Conditions for Viticulture in Poland"

W przytoczonym opracowaniu dokonano oceny rozkładu czasowego i przestrzennego kilku charakterystyk termicznych powietrza w okresie wieloletnim 1971–2019, co pozwoliło na sformułowanie wyników i wniosków:
  • W analizowanym okresie wieloletnim następuje dynamiczny wzrost temperatury powietrza na obszarze Polski, zwłaszcza po roku 1987, a także sum temperatur czynnych (SAT) i czasu trwania okresu aktywnego wzrostu rośliny (w temperaturze >10°C).
  • Przyspieszenie występowania rozpoczęcia czasookresu o temperaturze powietrza >10°C wiosną jest prawie dwukrotnie większe niż jego opóźnienie jesienią.
  • Postępujące ocieplenie powoduje znaczne przesunięcie na północ kraju (ze 100 na 150 km) dotychczasowej granicy intensywnej uprawy winorośli i sprzyja wprowadzaniu nowych odmian o podwyższonych wymaganiach termicznych.
  • Największe wzrosty temperatury powietrza i wartości SAT odnotowano w południowo-zachodniej i zachodniej części Polski, przy wyraźnym spadku w kierunku północno-wschodnim i wschodnim.
  • Pomimo obserwowanego globalnego ocieplenia, należy liczyć się ze sporadycznym (2–3 razy na 10 lat) występowaniem lat chłodnych o skróconym okresie z temperaturą >10°C, szczególnie w południowo-zachodniej i zachodniej Polsce.
  • Na południowym obszarze Pojezierza Pomorskiego i Mazurskiego stwierdzono bardzo wysoki gradient SAT.
  • W ok. 60% powierzchni kraju występują korzystne i średnio korzystne warunki termiczne dla intensywnej uprawy winorośli (obszary I i II). Korzystne warunki termiczne do uprawy winorośli na obszarach I i II notuje się średnio 3–4 lata na 10 lat.
  • Warunki fizjograficzne danego obszaru, tj. wzniesienia i naświetlenie zboczy, sąsiedztwo zbiorników wodnych i lasów oraz rodzaj gleby, mogą w istotny sposób wpływać na stosunki termiczne w pięciu potencjalnych obszarach uprawy winorośli wskazanych w niniejszej pracy.
  • Obecne warunki termiczne oraz postępujące globalne ocieplenie sprawiają, że obszar Polski jest atrakcyjnym miejscem do uprawy winorośli.
Różne źródła podają różne wartości SAT w poszczególnych częściach kraju, ale wynika to z faktu że w zasadzie każda lokalizacja  (nawet w podobnych regionach) daje nieco odmienne wyniki. Na SAT wpływa bowiem poza pomiarami szereg dodatkowych czynników związanych np. z rodzajem gleby czy też ukształtowaniem terenu:
  • zbocze południowe o nachyleniu 10° zwiększa SAT o ok. 100°C
  • zbocze północne o nachyleniu 10° zmniejsza SAT o ok. 150°C
  • zbocze południowe o nachyleniu 25° zwiększa SAT o ok. 200°C
  • tarasy na stromym zboczu południowym zwiększają SAT o 300...400°C
  • osłonięcie winnicy od wiatru zwiększa SAT o 50...150°C
  • lekkie gleby piaszczyste zwiększają SAT o ok. 50°C
  • ciężkie gleby gliniaste i ilaste zmniejszają SAT o ok. 50°C

Typowe wartości SAT dla poszczególnych regionów Polski:
  • Kraków: 2650
  • Tarnów: 2735
  • Zielona Góra: 2740
  • Wrocław: 2750
  • Gorzów Wlkp.: 2765
Odmiany dobieramy tak by SAT naszej miejscówki był przynajmniej o jakieś 100 większy niż SAT sadzonych odmian.
Poniżej graficzne przedstawienie wartości SAT w poszczególnych regionach kraju.


Źródło: Magazyn Wino, nr 0, listopad 2002

Jak dobrać w takim razie odmiany?

Jak wspominałem każda z odmian też charakteryzuje się określonym SAT jaki jest wymagany by w okresie wegetacyjnym mogła w pełni dojrzeć. Parametry poszczególny odmian można sprawdzić w danych podawanych przez różne portale winoogrodnicze:

winogrona.org
winogrona.org
winorosl.pl
winorosl.pl
vinograd.info
vinograd.info

Przyjęło się że wartości SAT dla poszczególnych grup odmian wynoszą:
  • bardzo wczesne: 2000...2200°C
  • wczesne: 2200...2500°C
  • średnio wczesne: 2500...2700°C
  • średnio późne: 2700...2900°C
  • późne: powyżej 2900°C

Wniosek nasuwa się prosty. To co dojrzeje w innych krajach może nie wydać sensownego plonu w Polsce. A to co dojrzeje pod Tarnowem nie sprawdzi się na mazurach. Dobrze więc wybierać odmiany wczesne, lub bardzo wczesne bo te dojrzeją na terenie całego kraju a te późne zostawić pasjonatom posiadającym naprawdę dobrą miejscówkę :).
Niestety SAT to tylko jeden z parametrów uprawy na który należy zwrócić uwagę, ale o innych w kolejnym odcinku. Mam nadzieję że nie przynudzałem za bardzo ;)

3 komentarze:

  1. Witam.Ja mieszkam na mazurach,należę do pasjonatów winorośli to stwarzam moim krzewom winorośli dobre miejscówki tak jak pan opisuje,szczególnie przed wiatrami i te póżniejsze odmiany też mi dojrzewają.Prowadzę winorośl w szpalerach nisko przy ziemi to i łatwiej ochronić od wiosennych przymrozków.Pozdawiam z Reszla koło Kętrzyna na warmii i mazurach.Ryszard.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Klimat nam się zmienia i strefa dogodnego dla uprawy winorośli klimatu przesuwa się coraz wyżej na północ. Nie ma już mroźnych zim, więc za niedługo nie będzie trzeba okrywać a jak się to przełoży na wiosnę zobaczymy w tym roku po słabej zimie czy i zimna zośka odpuści.

      Usuń
  2. Rewelacyjny artykuł dla początkujących mam kilkanaście odmian w okolicy Wrocławia od około 10 -12 lat. A wliczając te których się pozbyłem to z 30 się przewinęło.
    Z mojego doświadczenia wynika iz nawet SAT teoretycznie gwarantujący ... Nie zawsze wystarczy. Stąd rzeczywiście trzeba brać margines inaczej nici z plonów. Mam ze dwa takie które nigdy jeszcze nie udały się w pełni a trzymam je już z 6 lat. Pomimo iż o podobnym SAT zawsze dojrzewają. Dużo pomaga odpowiednia technika uprawy (o czym tu nie ma mowy). Polegająca głownie na zapomnieniu o pergoli.... . Umiejętne dobranie plonowania, cięcia, etc to zawsze podciąga. A mur jest niezawodny ale nie za blisko i pod warunkiem iż nie jest "przeciążony". Jest oczywiście problem nabycia innej odmiany od zamierzonej. Niektórzy sprzedawcy mają każdą odmianę.... . Niestety po kilku latach i najczęściej pierwszych owocach okazuje się iż nie każdą. Czasami nawet da się dojść co się dostało.... .

    OdpowiedzUsuń