W miarę jak wkraczamy w chłodniejsze miesiące zimy, ważne jest, aby w odpowiednim momencie ocenić zakres uszkodzeń winorośli spowodowanych mrozem. To w jakim stopniu uszkodzone są pąki wpływa wprost na dostosowanie intensywności przycinania. Oczywiście idealną sytuacją jest gdy wszystkie pąki są nieuszkodzone i gotowe do wegetacji, jednak czasem silny zimowy mróz może znacznie zredukować plonowanie (lub jak u mnie na winnicy w roku ubiegłym gdy w zasadzie całkowicie je ograniczył).
O tym co jest istotne i jak sprawdzić stopień uszkodzeń mrozowych piszę poniżej.
Cykl odporności na zimno
Cykl mrozoodporności krzewu winorośli ma kształt litery U i obejmuje okres aklimatyzacji (przejście ze stanu wrażliwego na zimno do stanu odpornego na zimno) oraz okres odwrotny deaklimatyzacji (przejście ze stanu odpornego na zimno do stanu wrażliwego na zimno), przy czym maksymalna mrozoodporność występuje w miesiącach zimowych pomiędzy tymi stanami. Typowy cykl wygląda jak na rysunku poniżej.
Odporność pąków winorośli na mróz
W przypadku typowego cyklu spoczynku winorośli krzew w okresie zimowym jest uśpiony i o przetrwaniu pąków decydują temperatury minimalne i indywidualna odporność krzewu. W zależności od odmiany krzewy są bardziej lub mniej odporne.
Temperatura krytyczna - niska temperatura powodująca obumieranie 50% pąków pierwotnych. Zmienia się w zależności od tego, jak uśpione są pąki w momencie wystąpienia mrozu. Odmiany rodzime i hybrydowe są zazwyczaj bardziej odporne na zimno niż odmiany sprowadzane zwłaszcza winorośl szlachetna Vitis Vinfera. Jednak dla różnych odmian można wyznaczyć ogólny zakres temperatur krytycznych, co pokazano poniżej.
| Klasa mrozoodporności | Zakres temperatur krytycznych | Gatunek | Przykład odmian |
| Bardzo delikatne | 5 do -5°F (-15 do -20,5°C) | Większość Vitis vinifera | Chenin blanc, Merlot, Semillon, Syrah, Sauvignon blanc, Zinfandel |
| Średnio delikatne | 0 do -8°F (-18 do -22,2°C) | Większość Vitis vinifera | Chardonnay, Cabernet-Sauvignon, Gewurztraminer, Pinot gris, Pinot noir, Sangiovese, Viognier |
| Umiarkowanie delikatne | -5 do -15°F (-20,5 do -26°C) | Niektóre odmiany Vitis vinifera i niektóre hybrydy | Riesling biały, Cabernet franc, Gamay noir, Chambourcin |
| Umiarkowanie odporne | -10 do -15°F (-13,3 do -26°C) | Większość hybryd | Chardonel, Traminette, Norton, Vignoles |
| Odporne | -15 do -20°F (-26 do -28,9°C) | Większość Vitis labrusca | Concord, Niagara |
| Bardzo odporne | -20 do -30°F (-29 do -34,4°C) | Niektóre hybrydy | Frontenac, Foch |
Klasy mrozoodporności z przykładami odmian. Źródło: Grapevine Cold Hardiness - Viticulture & Enology (tamu.edu)
Czynniki wpływające na mrozoodporność
Wahania temperatury w środku zimy: winorośl stopniowo nabywa tolerancję na zimno w wyniku narażenia na niskie temperatury. Narażenie na wysokie temperatury nawet przez kilka dni może spowodować deaklimatyzację, która jest szybsza niż proces aklimatyzacji. W związku z tym winogrona są bardziej narażone na uszkodzenia zimowe, jeśli niskie temperatury są poprzedzone okresem ciepłej pogody.
Gwałtowny spadek temperatury: zjawisko to może powodować pękanie pni, co stanowi punkt wejścia dla patogenów i może być przyczyną wystąpienia chorób drewna w tym raka bakteryjnego.
Czas trwania niskiej temperatury: może mieć wpływ przede wszystkim na rozmiar uszkodzeń pnia, zwłaszcza w przypadku dużych, starych pni, w których osiągnięcie temperatury otoczenia przez rdzeń może trwać dłużej.
Genetyka roślin: Odmiany Vitis vinifera są zazwyczaj najbardziej wrażliwe na ekstremalne temperatury zimą, mieszańce są zazwyczaj bardziej wytrzymałe, a rodzime odmiany są często najbardziej odporne.
Inne źródła stresu rośliny: takie jak choroby, niedobory minerałów, niewłaściwy stan wody, infekcje wirusowe mogą zmniejszyć mrozoodporność winorośli w okresie zimowym.
Źle prowadzona winorośl: winorośl przycinana nadmiernie lub niedostatecznie jest bardziej podatna na uszkodzenia spowodowane zimnem niż winorośle cięte w sposób właściwy i zdrowe.
Ograniczone zarządzanie pokrojem krzewu i ekspozycją na światło słoneczne: praktyki i systemy szkoleniowe, które wzmacniają fotosyntezę, zwiększają również dojrzewanie drewna i odporność tkanek na zimno. Źle prowadzony krzew, który zwiększa zacienienie i ogranicza ekspozycję na światło słoneczne, zwiększa podatność winorośli na uszkodzenia spowodowane niedojrzałym drewnem.
Mezoklimat i topografia miejsca: winorośle rosnące w zagłębieniach mrozowych, w których gromadzi się zimne powietrze, są bardziej narażone na uszkodzenia spowodowane zimnem.
Ocena uszkodzeń mrozowych
1. Przygotowanie - Aby właściwie ocenić uszkodzenia, należy podzielić winnicę na bloki lub regiony na podstawie cech krajobrazu. Czynniki decydujące obejmują: zmiany wysokości, struktury utrudniające przepływ powietrza (wiatrochrony, drogi i otaczające rolnictwo), zmienność gleby, odmiany winorośli i wielkość winnicy. Mając to na uwadze, należy zdecydować, ile sekcji w winnicy jest niezbędnych, aby zapewnić dobrą reprezentację potencjalnie różnych stref temperaturowych.
 Prawidłowe cięcie pąków zapewnia dokładną diagnozę uszkodzeń. Pąk winogronowy, który widać powyżej, jest pąkiem złożonym, ponieważ w środku znajdują się trzy pąki. Podczas oceny pąków bardzo ważne jest, aby nie ciąć zbyt głęboko. Pierwsze cięcie powinno być bardzo płytkie i ledwo musnąć czubek pąka złożonego. |
 |
2. Rozbiór pąków - Do cięcia należy użyć ostrego noża lub innego ostrza, aby odciąć górę pąka, łącznie około jednej trzeciej lub połowy długości pąka. Następnie przy użyciu lupy lub mikroskopu, szukamy trzech pąków w śpiącym pąku. Te trzy pąki są określane jako pąk pierwotny, wtórny i trzeciorzędny. Pąk pierwotny to zazwyczaj ten, który pęknie wiosną i wytworzy pęd. Jednak jeśli pąk pierwotny obumrze, pąk wtórny wytworzy pęd i tak dalej. Owocowanie spada w miarę przemieszczania się przez pąki, a pąk trzeciorzędny wytwarza głównie wzrost wegetatywny.
Zdrowy pąk będzie miał jasnozielone tkanki dla wszystkich trzech pąków. Jeśli widać tylko pąk główny, ale jest zielony, oznacza to, że pąki drugorzędne i trzeciorzędne prawdopodobnie również żyją. Każda brązowa tkanka jest tkanką martwą.
Rys. Cięcie przez pąk (około jednej trzeciej do połowy jego długości). Po lewej: pierwsze cięcie przez pączek, ukazujące pączek główny. Po prawej: drugie cięcie przez pączek, ukazujące pączek wtórny.
3. Obliczenie % uszkodzenia pąków - należy upewnić się, że pobrane próbki wszystkich pąków są takie same. Zwykle są to 2-3 pąki bazowe na pędach z zeszłego sezonu. Liczba pobranych próbek jest dowolna ale dobrze by było ich sporo np. około 100. Ułatwia to oszacowanie, jaki procent pąków jest uszkodzony (15 na 100 pąków = 15% uszkodzeń).
Rys. Przekroje poprzeczne pąków złożonych winorośli pokazujące lokalizację pąków pierwotnych (P), wtórnych (S) i trzeciorzędowych (T).
A) Wszystkie trzy pąki są żywe; B) Pąk P jest martwy, pąki S, T są żywe; C) Wszystkie trzy pąki są martwe.
Wysokie temperatury poprzedzające wystąpienie nagłego ochłodzenia mają tendencję do prowadzenia do wyższych poziomów uszkodzeń niż w przypadku, gdy temperatury pozostają niskie w sposób ciągły (w ekstremalnej postaci prowadzi to do tzw. rozhartowania krzewów). Ze względu na złożoność procesu i wiele czynników wpływających na odporność pąków trudno w takiej sytuacji jest przewidzieć poziom uszkodzeń. Dlatego plantatorzy powinni określić poziom uszkodzeń spowodowanych zimnem przed zimowym przycinaniem, aby można było dostosować technikę przycinania do uszkodzeń pąków.
Jeśli uszkodzenie pąków jest mniejsze niż 15%, prawdopodobnie nie ma potrzeby zmiany typowego przycinania. Należy ocenić, jaka liczba pąków pierwotnych i wtórnych zginęła. Jeśli uszkodzone są tylko pąki pierwotne, wpływ na plon powinien być niewielki.
Jeśli uszkodzenie pąków jest większe niż 15%, należy rozważyć przycinanie delikatniejsze niż zwykle. Pozostawić 4-5 pąków zamiast 2-3. Jeśli przetrwa więcej pąków niż jest spodziewane, zawsze można później je usunąć, wykonując wczesne redukowanie pędów.
Jeśli uszkodzenie pąków jest bardzo duże, 80% lub większe, należy skupić się na ponownym ukorzenieniu winorośli, a nie na plonie.
Uszkodzenia mrozowe a rak bakteryjny (Agrobacterium vitis)
Właściwa ochrona przed zimnem jest ważna też ze względu na mogące po uszkodzeniach wystąpić choroby w tym te poważne jak rak bakteryjny. Kiedy winorośl zostanie uszkodzona przez mróz, bakterie powodujące raka bakteryjnego mogą kolonizować miejsce uszkodzenia i rozprzestrzeniać się po całej roślinie. Dlatego ochrona winorośli przed uszkodzeniami spowodowanymi mrozem jest ważną częścią zapobiegania występowania tego typu chorób. W zimie miejsca infekcji i początek choroby są łatwo zauważalne na nagich łozach winoroślach. Czas zimy jest więc okresem kiedy można i należy przycinać chore pnie, oraz eliminować zainfekowaną łozę, aby zapobiec dalszemu rozprzestrzenianiu się bakterii w krzewie.
O raku bakteryjnym można poczytać tu: Grape Crown Gall
Jak wielokrotnie pisałem dobrą praktyką zabezpieczającą przed przenoszeniem wszelakich chorób jest profilaktyka cięcia poprzez odkażanie sekatora środkami wiruso i bakteriobójczymi (np. denaturat). Zapach alkoholu od winogrodnika nie jest w tym okresie niczym złym a nawet czymś co dobrze o nim świadczy ;).
Ten artykuł powstał na podstawie poniższych źródeł:
Evaluating grape bud damage prior to winter pruning - publikacja artykułu
How Cold Can Grapes Go? - msu.edu
Grapevine Cold Hardiness - tamu.edu
Considerations for Estimating Cold Hardiness in Wine Grape - rutgers.edu
Grapevine Assessments for Cold Damage - WSU Extension
